Việt Nam là quốc gia có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời và tiền tệ cũng xuất hiện từ rất sớm. Theo dòng chảy của lịch sử, ngay từ thời lập nước Văn Lang - Âu Lạc, tiền tệ sơ khai đã bắt đầu xuất hiện dưới hình thái là những vật trung gian trao đổi như lúa gạo, vải, đá quý, ốc biển.

Công trình nghiên cứu về tiền tệ

Sau khi hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước, năm Mậu Thìn (968), Đinh Bộ Lĩnh thành lập nước Đại Cổ Việt, xưng là Đại Thắng Minh Hoàng Đế. Năm Canh Ngọ (970), vua đặt niên hiệu là Thái Bình và cho đúc tiền Thái Bình hưng bảo.

Đây là đồng tiền đầu tiên của quốc gia Đại Việt được đúc và lưu hành trên lãnh thổ Việt Nam, khẳng định nền tiền tệ độc lập, tự chủ, kết thúc thời kỳ nô dịch của đồng tiền ngoại bang.

Từ thời mốc lịch sử ấy, đồng tiền Việt Nam hay có thể gọi là nền văn minh tiền tệ Việt Nam đã trải qua chặng đường hơn 1.000 năm hình thành và phát triển.

Trong nhiều năm qua, chủ đề tiền Việt Nam luôn thu hút sự quan tâm không chỉ của các nhà nghiên cứu, nhà sưu tầm mà còn của nhiều tầng lớp nhân dân mong muốn tìm hiểu lịch sử phát triển, giá trị văn hóa và bản sắc của đồng tiền Việt Nam.

Đã có nhiều cuốn sách về tiền Việt Nam của các nhà khoa học, các chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà sưu tập tiền tư nhân được xuất bản và công bố. Những cuốn sách này đề cập một lĩnh vực hoặc một thời kỳ nhất định, nhưng đều có giá trị ý nghĩa lịch sử truyền thống và rất đáng trân trọng.

Tuy nhiên, cho tới nay vẫn cần có một công trình nghiên cứu mang tính tổng hợp, toàn diện, hệ thống hóa một cách khoa học toàn bộ tư liệu về lịch sử hình thành và phát triển đồng tiền Việt Nam gắn với các thời kỳ xây dựng và phát triển đất nước.

Do vậy, để có cái nhìn toàn cảnh về đồng tiền Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - với vai trò là cơ quan của Chính phủ có chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước về tiền tệ - đã xuất bản cuốn sách Lịch sử đồng tiền Việt Nam.

Cuốn sách được biên tập trên cơ sở kết quả của một công trình dự án nghiên cứu khoa học cấp Ngành, được thực hiện trong suốt 5 năm với đề tài về Lịch sử đồng tiền Việt Nam, quá trình hình thành và phát triển. Mã số đề tài: DANH.002/16, với sự tham gia của gần 30 nhà quản lý, nhà khoa học, nhà nghiên cứu đầu ngành trong lĩnh vực lịch sử, khảo cổ, bảo tàng và nhà sưu tập tiền trong nước.

Dự án này được tiến hành một cách độc lập, tư liệu mang đậm dấu ấn lịch sử, công khai, chính thống, có căn cứ khoa học và có độ tin cậy cao.

Trong đó, các đồng tiền Việt Nam được sắp xếp theo chất liệu và trình tự lịch sử thời gian, làm rõ tính đúng đắn khách quan của lịch sử, luận cứ của sự ra đời và tồn tại của các đồng tiền Việt Nam qua các giai đoạn hình thái xã hội.

Dự án được thực hiện bằng phương pháp duy vật biện chứng, được kế thừa có chọn lọc các công trình đã được công bố; được phân tích các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội kết tinh trong mỗi đồng tiền trong từng giai đoạn; đồng thời hệ thống hóa một cách toàn diện, phản ánh chân thực giá trị lịch sử thông qua khảo tả và đại đa số hình ảnh thật của đồng tiền.

Dự án nghiên cứu dày hơn 600 trang cùng toàn bộ hồ sơ khoa học của hơn 1.000 mẫu tiền, trong đó mỗi đồng tiền có một lý lịch riêng với 6 thông tin cơ bản: Tên tiền, mô tả, hình ảnh, niên đại, đặc điểm hiện trạng và lai lịch được lưu trữ đầy đủ tại kho lưu trữ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, phục vụ những ai có nhu cầu tìm hiểu nghiên cứu.

Cái nhìn toàn cảnh về đồng tiền Việt Nam

Cuốn sách Lịch sử đồng tiền Việt Nam được kết cấu gồm 3 chương: Chương 1. Tiền các triều đại phong kiến ở Việt Nam (970-1945); Chương 2. Tiền do Ngân hàng Đông Dương phát hành (1875-1954); Chương 3. Tiền Việt Nam (1945-2020).

Theo đó, mỗi chương đều có sự khái quát đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa, hoàn cảnh ra đời của các đồng tiền ở mỗi thời kỳ lịch sử của đất nước.

Đặc biệt ở chương 3. Tiền Việt Nam (1945-2020) - những đồng tiền thời đại Hồ Chí Minh càng khẳng định nền tiền tệ độc lập, tự chủ, vai trò của tiền tệ góp phần vào thắng lợi của hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc; thống nhất tiền tệ trong cả nước. Đặc biệt là vai trò to lớn của hệ thống tiền tệ hiện tại vào công cuộc đổi mới, góp phần xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, năng động, hiệu quả, đem lại phồn vinh cho đất nước.

Phần khảo tả mỗi đồng tiền ở từng chương có các thông tin: tên tiền, mệnh giá, chất liệu, kích thước, đặc điểm (mặt trước, mặt sau), hình ảnh minh họa, giá trị của đồng tiền và phạm vi lưu hành đương thời.

Phần chữ Hán và chữ in bằng tiếng nước ngoài được dịch nghĩa và chú giải. Nội hàm của phần khảo tả đã cung cấp những thông tin cũng như cập nhật những nhận thức mới về nghiên cứu tiền tệ Việt Nam.

Hình ảnh đồng tiền trong từng trang sách, hầu hết được in theo kích thước mẫu tiền thật và được chọn lựa theo nguyên tắc chỉ sử dụng những mẫu tiền đã được giám định, bảo đảm tính chân thực, khoa học.